Bạn đã bao giờ nghe về việc một con vật có thể sinh con mà không cần giao phối? Đó chính là **trinh sản** (parthenogenesis), một hình thức sinh sản vô tính kỳ diệu. Bài viết này sẽ khám phá sâu hơn về hiện tượng này, cách nó xảy ra, và những loài động vật nào có khả năng đặc biệt này.
**Trinh sản** (parthenogenesis) là một hình thức sinh sản vô tính, trong đó trứng phát triển thành phôi mà không cần thụ tinh. Tên gọi này xuất phát từ tiếng Hy Lạp, "parthenos" nghĩa là trinh nữ và "genesis" nghĩa là sự tạo ra.
Nói một cách đơn giản, đây là cách một số loài động vật có thể tạo ra con cái mà không cần đến con đực.
Quá trình **trinh sản** có thể khác nhau tùy thuộc vào loài, nhưng về cơ bản, nó liên quan đến việc trứng tự kích hoạt phát triển mà không cần tinh trùng.
Trong sinh sản hữu tính, buồng trứng tạo ra trứng thông qua quá trình phân bào giảm nhiễm (meiosis). Trứng này chứa một nửa số nhiễm sắc thể của mẹ (gọi là tế bào đơn bội - haploid).
Trong một số trường hợp **trinh sản tự động (automixis)**, động vật có thể hợp nhất một tế bào cực (polar body), một sản phẩm phụ của quá trình phân bào giảm nhiễm, với trứng để tạo ra con. Quá trình này xáo trộn nhẹ gen của mẹ, tạo ra con cái tương tự như mẹ nhưng không phải là bản sao chính xác.
Một hình thức khác của **trinh sản** là **trinh sản vô giao (apomixis)**. Trong trường hợp này, tế bào sinh sản nhân lên thông qua phân bào nguyên nhiễm (mitosis), quá trình tế bào tự sao chép để tạo ra hai tế bào lưỡng bội (diploid) – một dạng sao chép-và-dán di truyền. Vì các tế bào này không trải qua quá trình xáo trộn gen của phân bào giảm nhiễm, nên con cái được tạo ra theo cách này là bản sao của bố mẹ, giống hệt nhau về mặt di truyền. Hình thức trinh sản này phổ biến hơn ở thực vật.
**Trinh sản** được quan sát thấy ở nhiều loài động vật, từ côn trùng nhỏ đến các loài bò sát lớn.
Các nhà khoa học tin rằng **trinh sản** có thể là một cơ chế sinh tồn cuối cùng, đặc biệt là trong các môi trường khắc nghiệt hoặc khi thiếu bạn tình. Khi một con cái không thể tìm thấy con đực, trinh sản cho phép nó tiếp tục sinh sản và duy trì dòng giống.
Nhiều loài sinh sản thông qua trinh sản là các loài không chuyên biệt, và có thể được tìm thấy trên các đảo hoặc trong các vùng sa mạc.
Mặc dù **trinh sản** có thể hữu ích trong một số tình huống nhất định, nhưng nó cũng có những hạn chế. Vì con cái được tạo ra thông qua trinh sản có bộ gen gần như giống hệt mẹ, nên chúng có thể dễ bị tổn thương hơn trước bệnh tật và thay đổi môi trường.
Cho đến nay, **trinh sản** tự nhiên chưa được ghi nhận ở động vật có vú. Điều này là do động vật có vú dựa vào một quá trình gọi là in dấu ấn gen (genomic imprinting), trong đó một số gen nhất định được bật hoặc tắt tùy thuộc vào cha mẹ đóng góp. Nếu chỉ có một phụ huynh, một số gen sẽ không được kích hoạt, khiến con cái không thể tồn tại được.
Tuy nhiên, các nhà khoa học đã thực hiện thành công trinh sản nhân tạo ở một số loài động vật có vú, bao gồm cả chuột.
**Trinh sản** là một hiện tượng sinh học thú vị và phức tạp, cho phép một số loài động vật sinh sản mà không cần giao phối. Mặc dù nó có những hạn chế nhất định, nhưng nó có thể là một cơ chế sinh tồn quan trọng trong một số môi trường nhất định. Việc nghiên cứu **trinh sản** tiếp tục giúp chúng ta hiểu sâu hơn về sự đa dạng và khả năng thích nghi của thế giới tự nhiên.
Bài viết liên quan