Bạn đã bao giờ nghe ai đó bác bỏ lập luận về Nguyên Nhân Đầu Tiên bằng câu hỏi: "Vậy ai tạo ra Chúa?" Nếu có, bạn không hề đơn độc. Đây là một trong những hiểu lầm phổ biến nhất, và bài viết này sẽ giúp bạn khám phá nguồn gốc của nó, đồng thời trang bị cho bạn những kiến thức để tự tin phản biện.
Lập luận "Mọi thứ đều có nguyên nhân, vậy nên vũ trụ cũng phải có nguyên nhân" là một phiên bản đơn giản hóa, thậm chí là bóp méo, của những lập luận triết học sâu sắc hơn nhiều. Thực tế, những nhà triết học lớn như Aristotle, Aquinas, và Leibniz chưa bao giờ thực sự đưa ra lập luận này. Họ sẽ phản đối khẳng định "mọi thứ đều có nguyên nhân" vì những lý do chính đáng.
Vậy vấn đề nằm ở đâu? Sai lầm nằm ở chỗ áp dụng một quy tắc chung (mọi thứ hữu hạn, phụ thuộc đều có nguyên nhân) cho một phạm trù hoàn toàn khác (một thực thể vô hạn, tự tồn tại). Việc này giống như hỏi: "Ai vẽ bức tranh này?" khi bạn đang nhìn vào một bức tường trắng trơn.
Sự hiểu lầm này có thể bắt nguồn từ việc các nhà tư tưởng như Descartes và Spinoza sử dụng thuật ngữ "nguyên nhân" theo một cách khác. Họ nói về "lý do đầy đủ" (sufficient reason), một khái niệm rộng hơn bao gồm cả nguyên nhân hiệu quả (efficient cause) và lý do tồn tại. Hume đã nhầm lẫn hai ý nghĩa này, và sai lầm đó tiếp tục lan truyền đến tận ngày nay.
Thật không may, ngụy biện Hume-Russell đã làm sai lệch nghiêm trọng sự hiểu biết chung về lập luận vũ trụ, khiến ngay cả một số người theo thuyết hữu thần cũng cảm thấy cần phải đối phó với nó.
Lập luận Nguyên Nhân Đầu Tiên không khẳng định rằng mọi thứ đều có nguyên nhân. Thay vào đó, nó tập trung vào những đặc điểm cụ thể của sự tồn tại, chẳng hạn như tính hữu hạn, tính khả biến, hay tính ngẫu nhiên. Nó khẳng định rằng những đặc điểm này cần một lời giải thích, một nguyên nhân.
Ví dụ, Aquinas lập luận rằng mọi thứ đang chuyển động đều cần một tác nhân gây chuyển động. Chuỗi tác nhân này không thể kéo dài vô tận; nó phải bắt nguồn từ một "Động Cơ Bất Động" (Unmoved Mover), một thực thể thuần túy là hiện thực, không có tiềm năng nào cần được hiện thực hóa.
Thay vì hỏi "Ai tạo ra Chúa?", một phản biện hiệu quả hơn sẽ là: "Tại sao lại cần phải có một Nguyên Nhân Đầu Tiên? Tại sao không thể có một chuỗi nguyên nhân kéo dài vô tận?" Hoặc, "Tại sao thực thể này lại phải là Chúa theo cách chúng ta hiểu về Ngài?".
Những câu hỏi này đi thẳng vào cốt lõi của vấn đề và buộc người ủng hộ lập luận Nguyên Nhân Đầu Tiên phải giải thích và bảo vệ các tiền đề của họ một cách chi tiết hơn.
Hiểu rõ những ngụy biện phổ biến, đặc biệt là ngụy biện "Mọi thứ đều có nguyên nhân", là chìa khóa để tranh luận hiệu quả về lập luận Nguyên Nhân Đầu Tiên. Bằng cách tập trung vào các tiền đề cơ bản và đặt ra những câu hỏi sâu sắc, chúng ta có thể có một cuộc đối thoại triết học ý nghĩa và hiệu quả hơn.
Hãy nhớ rằng, mục tiêu không phải là "chiến thắng" cuộc tranh luận, mà là đạt được sự hiểu biết sâu sắc hơn về những câu hỏi lớn của cuộc sống.
Bài viết liên quan